KHÔNG CHĂM THÌ LƯỜI (Ninh Thuận)

Nghe đồn, Ninh Thuận sẽ tan biến vào Khánh Hoà. Mảnh đất cuối cùng của người Chăm, liệu có còn địa danh nào sống sót hay không?

Hồi nhỏ, đọc thơ Chế Lan Viên thấy người Hời than khóc nỗi mất nước, nhớn lên thấy báo chí ghi là người Chàm, tháp Chàm. Rồi bỗng dưng nghe nói phải gọi là Chăm mới chính danh. Không chăm thì lười, có sao đâu. Hể?

Xưa, biên giới phía bắc của người Chăm ở tận Thanh- Nghệ- Tĩnh. Sau mấy thế kỷ tranh chấp lằng nhằng, năm 1611 đất Chăm chỉ còn từ đèo Cả tới sông Cà Ty (chảy qua TP Phan Thiết). Đến TK17, vùng đất này gọi là vương quốc Panduranga, đóng đô ở TP Phan Rang- Tháp Chàm. Sang TK18, bị lấn tiếp, họ dời đô vào Phan Rí. Sang TK19, để đền đáp công lao người Chăm đã tham gia đánh Tây Sơn, vua Gia Long cho tái lập tiểu quốc Panduranga, hưởng quy chế tự trị. Minh Mạng lên ngôi, bỏ quyền tự trị, đổi tiểu quốc Panduranga ra trấn Thuận Thành.

Năm 1832 thành lập tỉnh Bình Thuận, gồm 2 phủ Hàm Thuận và Ninh Thuận. Như vậy, danh xưng Ninh Thuận xuất hiện dưới gầm trời từ năm 1832.

Năm 1901 thành lập tỉnh Phan Rang trên địa phận Panduranga, tỉnh lị cũng mang tên Phan Rang, là phiên âm từ chữ Panduranga. Như vậy, tỉnh Phan Rang xuất hiện trên thế gian từ năm 1901.

Năm 1976 Phan Rang sáp nhập với Bình Thuận và Bình Tuy thành tỉnh Thuận Hải. Năm 1977 giải thể thị xã Phan Rang, đến 1981 tái lập nhưng mang tên mới: thị xã Phan Rang- Tháp Chàm. Năm 1991 tái lập tỉnh Ninh Thuận, tỉnh lị là thị xã Phan Rang- Tháp Chàm. Năm 2015 thị xã này được nâng cấp lên thành phố.

Ninh Thuận có gì?

Có khí hậu khô nóng nhất và lượng mưa trung bình ít nhất cả nước. Nguồn nước ngầm trong tỉnh chỉ bằng 1/3 mức bình quân cả nước. Chả thế mà Ninh Thuận được mệnh danh là Vùng đất của nắng và gió.

Là tỉnh có nhiều người Chăm nhất Việt Nam (nhì là tỉnh An Giang), được coi là trung tâm của nền văn hoá Chăm ở Việt Nam với hệ thống tháp Chăm gần như nguyên vẹn và còn duy trì nghề truyền thống của người Chăm, tiêu biểu là Làng gốm Bàu Trúc và Làng thổ cẩm Mỹ Nghiệp. Hiện có 4 hiện vật được công nhận là Bảo vật quốc gia: bia Phước Thiện, tượng Pô Klong Garai và bia Hoà Lai.

Là tỉnh có đàn cừu đông đảo nhất Việt Nam. Xưa, người Chăm mang từ Ấn Độ về nuôi thử, thấy OK vì cái gì nó cũng xơi, kể cả xương rồng, lại chịu được cái nắng hạn kinh hoàng nơi đây. Hầu hết người Chăm theo đạo Hồi không ăn thịt lợn, còn lại theo đạo Bà-la-môn không ăn thịt bò, nên họ chén thịt cừu. Thế là cừu sinh sôi nảy nở tưng bừng. Tui ăn rồi, ngon cực!

Ninh Thuận là tỉnh có quy mô trồng nho nhiều nhất nước ta. Bát ngát, lúc lỉu, ngọt lừ.

Anh hùng có Pinăng Tắc (1910-1977) chuyên xài bẫy đá đánh giặc. Nhạc sĩ có Nguyễn Ánh 9 (1940-2016) với lời từ chối phũ phàng: “Không! Không! Tôi không còn, tôi không còn yêu em nữa”. Ca sĩ có Chế Linh (sinh 1942), người Chăm, là 1 trong 4 giọng ca nam nổi đình đám nhất của nhạc vàng, cùng với Duy Khánh, Nhật Trường và Hùng Cường. Nhạc sĩ người Chăm Từ Công Phụng (sinh 1942) nổi danh với ca khúc “Bây giờ mấy tháng rồi hỡi em”, í lộn: tháng mấy rồi hỡi em. Hoạ sĩ Đỗ Quang Em (1942-2021) có bức tranh Ấm và tách trà, năm 1995 bán đấu giá được 50.000 USD, cao nhất thời đó. Po Dharma (1945-2019) là tiến sĩ người Chăm (cực hiếm), nhà nghiên cứu văn hoá sử Chămpa nổi tiếng. Vân vân và mây mây.

Ninh Thuận là quê của tổng thống VNCH Nguyễn Văn Thiệu, nay vẫn còn ngôi nhà của cha mẹ ổng, cũng là nơi ổng sinh ra và lớn lên. Ai đã tham quan dinh Độc Lập, ghé vào phòng Tổng thống trên tầng 2 sẽ thấy sau ghế ổng treo bức tranh to đùng vẽ bờ biển Ninh Chữ cong cong.

Cách nhà cha mẹ ổng không xa, lưng chừng núi có tảng đá to hình lưỡi dao bầu chĩa lên trời, gọi là núi Đá Dao. Dưới 1 tí có tảng đá nham nhở trông như mặt con quỷ dữ, gọi là đá Mặt Quỷ. Ngày 6-1-1975 Phước Long thất thủ, đêm đó sét đánh cái rầm vào hòn Đá Dao khiến nó vỡ đôi, lăn lông lốc xuống, va vào đá Mặt Quỷ, vỡ một mảnh rồi cùng lăn xuống chân núi. Thầy bói phán: Ông Thiệu tới số rồi!

Tiết Kinh trập (sâu nở) xuân 1975, vùng Văn Sơn, Bình Sơn, Khánh Hải, Ninh Chữ đột nhiên xảy ra trận thiên địch lớn chưa từng thấy. Ti tỉ con sâu bọ các loại dày đặc, lúc nhúc chui từ núi ra, hết đợt này đến đợt khác. Chúng bò lổm ngổm thành những tấm thảm vô tận, tràn qua đường sá, ruộng vườn. Tràn đến đâu, cỏ cây hoa màu sạch bách đến đấy. Tỉnh trưởng cho lính chở mấy xe dầu cặn ra phun rồi đốt mà không ăn thua. Sáng hôm sau, lũ sâu bỗng dưng biến mất tăm mất tích. Thế mới kỳ. Thầy bói lại phán: Vận ông Thiệu đã hết!

Ngày 2-4-1975 Nha Trang thất thủ, lính tráng tháo chạy chạy vào Phan Rang. Thấy khu mộ ông bà tổ tiên của Thiệu hơi bị hoành tráng, họ điên tiết tương mấy trái lựu đạn, bung bét hết cả. Thầy bói phán tiếp: Vận ông Thiệu hết thật rồi!

Đại tướng Mỹ Weyand sang giải nguy, thiết lập Phòng tuyến Phan Rang, cử trung tướng Nguyễn Vĩnh Nghi làm tư lệnh. Tối 16-4-1975 phòng tuyến vỡ tan, Nghi và chuẩn tướng Phạm Ngọc Sang, tư lệnh sư đoàn 6 không quân, bị bắt sống khi đang chui rúc trong công sự. Sư đoàn này đóng ở sân bay Thành Sơn, nơi phi đội A37 của QGP xuất kích đi đánh bom sân bay Tân Sơn Nhất chiều 28-4-1975.

Biển Ninh Thuận đẹp đáo để. Cả 4 bãi biển đẹp nhất tỉnh là Bình Tiên, Ninh Chữ, Bình Sơn, Cà Ná đều đã in dấu chân cái lão tui.

Tỉnh Ninh Thuận đã từng có 2 dự án Nhà máy điện hạt nhân, tổng công suất trên 4.000 MW, âm mưu khởi công năm 2020. Đùng 1 phát, thảm họa Fukushima năm 2011 xảy ra, các đấng lãnh đạo của ta khiếp vía, bèn stop. Nay, nghe đồn rậm rịch làm trở lại.

Đến Ninh Thuận mà không lượn qua thủy điện Đa Nhim để ngắm 2 cái ống to đùng từ hồ trên cao dẫn nước xuống thì coi như chưa đến Ninh Thuận.

Chuyện rằng, tháng 9-1951 tại Hội nghị San Fracisco (Cựu Kim Sơn), thủ tướng QGVN Trần Văn Hữu đòi Nhật Bản bồi thường chiến tranh 2 tỉ USD (thời giá 1945 đấy nhé). Khoản tiền kinh hoàng này khiến Nhật giả vờ điếc. Hơn nữa, Nhật cho rằng đối tượng đến bù phải là VN DCCH chứ. Năm 1956 tổng thống VNCH Ngô Đình Diệm rút xuống còn 250 triệu USD, Nhật đề nghị 25 triệu, chỉ bằng 10%. Năm 1957 Nhật đề xuất xây thủy điện Đa Nhim với giá 30 triệu USD, Diệm ứ chịu. Cò kè bớt 1 thêm 2, đến 1959 thì OK: 39 triệu USD. Khởi công tháng 4-1961 đến tháng 12-1964 bắt đầu phát điện. Năm 1968 bom đạn phá hỏng tùm lum, coi như ngừng. Năm 1975 ta sửa chữa, ngày 23-5-1976 dòng điện Đa Nhim bắt đầu chạy re re.

Quý vị nào từng đọc tiểu thuyết Bông mai mùa lạnh của nhà văn Phương Lê, xuất bản năm 1979, sẽ thấy xoay quanh việc sửa chữa đó. Tui xem rồi, cả 2 tập.

Tui đã máy phen dẫn sinh viên đi thực tế ở Đà Lạt, tiện đường ghé thủy điện Đa Nhim. Ảnh đó. Ai có mặt, giơ tay lên!

Hê hê hê!
Nguồn: Có Hưởng