Ngày
14/7/2019, GS Hoàng Tụy - cây đại thụ của Toán học Việt Nam, đã trút hơi thở cuối
cùng ở tuổi 92. Phải dừng lại trên con đường chưa kết thúc, GS Hoàng Tụy gửi lại
hậu thế lời kêu gọi thiết tha “TÔI MONG TẤT CẢ CÁC BẠN TIẾP TỤC CON ĐƯỜNG DÙ
TÔI CÓ CHẾT ĐI”.
I. CẢ CUỘC
ĐỜI DÂNG HIẾN CHO KHOA HỌC VÀ GIÁO DỤC
Về cống hiến
của GS Hoàng Tụy đã có nhiều người đề cập. Dù nhìn ở khía cạnh nào, dù là ai
đánh giá, tất cả cùng hội tụ về một điểm, rằng cả cuộc đời GS Hoàng Tụy đã dâng
hiến trọn cho Khoa học và Giáo dục.
Hơn 170
công trình khoa học - phần lớn đăng trên các tạp chí quốc tế hàng đầu, 3 chuyên
khảo nổi tiếng, đồng sáng lập 3 tạp chí khoa học uy tín, hàng chục giáo trình Đại
học và Phổ thông… Lát cắt Tụy, Thuật toán chia nón kiểu Tụy, Định lý bất tương
thích Tụy… - không thể kể hết được, tất cả cộng hưởng lại, tạo nên một nhà khoa
học Hoàng Tụy cao lớn.
Không khó để
nhận ra, trong hàng trăm đóng góp cho khoa học của GS Hoàng Tụy thì “ Lắt cắt Tụy”
là kỳ vĩ nhất. Với nhân loại, Ông đã đi vào lịch sử toán học của thế giới trong
tư cách người mở đường cho ngành toán học Quy hoạch Lõm mà “Lát cắt Tụy” đã trở
thành kinh điển. Đó là niềm tự hào dài lâu của Toán học Việt Nam.
Nhưng ngoài
những công trình khoa học đồ sộ, ngoài những cống hiến to lớn cho giáo dục, còn
nữa những cốt cách sáng ngời ngời của một Hoàng Tụy Chí sĩ.
II. KIÊN ĐỊNH
CHUYÊN MÔN
Kiên định
chuyên môn là tầm nhìn xuyên suốt trong sự nghiệp giáo dục và nghiên cứu khoa học
của GS Hoàng Tụy. Tính kiên định này đã làm cho GS Hoàng Tụy phải hứng chịu
giông bão. Nhưng cũng chính tầm nhìn này đã giúp cho Ông vững tay lái vượt qua
các biến cố để đi đến toàn thắng cuối cùng, minh chứng sự đúng đắn của một trí
tuệ khoa học lớn.
Khoa học và
giáo dục không mang tính giai cấp. Khi lãnh đạo Khoa Toán của Đại học Tổng hợp,
GS Hoàng Tuỵ đã luôn tuân thủ quy luật này. Ông không ưu tiên cho giai cấp công
nông. Ông không thù địch giai cấp địa chủ, tư sản. Ông chỉ lấy chuyên môn là
tiêu chuẩn duy nhất.
Nhưng đây
là điều đi ngược với quan điểm của lãnh đạo tối cao lúc bấy giờ. Tính không
giai cấp đã làm cho GS Hoàng Tụy, GS Lê Văn Thiêm long đong trong một thời gian
dài, suýt nữa thì rơi vào tình trạng tương tự “ Nhân Văn Giai Phẩm” trong toán
học. Ngoài sự kiên cường trung trinh của hai Ông, may mắn còn có một Đại trí thức
là cố Bộ trưởng Tạ Quang Bửu đồng quan điểm bảo vệ. Chỉ những đại trí thức, đại
sỹ phu mới đủ tri thức và bản lĩnh để đi ngược lại sự vô trí thức của độc tài
cường quyền.
III. KHÔNG
CHẠY THEO XU THẾ TẠM THỜI
Người có tầm
nhìn không bị cuốn hút theo xu thế tạm thời. Sau mở cửa của Đại hội VI, Kinh tế
thị trường sơ khai bắt đầu phát triển ở Việt Nam. Tập đoàn làm kinh tế. Công ty
làm kinh tế. Nhà nhà làm kinh tế. Người người làm kinh tế. Tất cả đổ xô đầu tư
ngoài lĩnh vực hoạt động của mình. Phong trào này lan sang cả lĩnh vực khoa học
và giáo dục. Riêng Viện Toán học, dưới sự lãnh đạo của GS Hoàng Tụy, vẫn kiên định
chuyên môn.
Giá mà
Vinashin, Petro Việt Nam, Các ngân hàng, cùng hàng ngàn doanh nghiệp nhà nước
khác kiên định sở trường của mình, thì đâu đến nỗi mất đi cả hàng triệu tỷ đồng
ngân sách đầu tư ngoài luồng, làm tan hoang nền kinh tế nước nhà.
Mới hay tri
thức là điều kiện ưu tiên trước hết để nắm quyền quản lý đất nước, chứ không phải
là chuyên chính vô sản.
IV. TẦM
NHÌN NHÂN TÀI
Muốn ganh
đua trong tốp đầu quốc tế, muốn trở thành cường quốc, thì phải có những tài
năng siêu việt. Tài năng siêu việt sẽ thui chột nếu không có đất sinh sống, nếu
sinh ra không đúng thời, nếu không được phát hiện, bồi dưỡng, đào tạo.
Vào những
năm khó khăn nhất của chiến tranh, trong hoàn cảnh thiếu thốn thông tin và cơ sở
đào tạo, cũng không có nhiều thầy giáo giỏi, thì GS Hoàng Tụy đã nhìn thấy lối
thoát là đào tạo năng khiếu để bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Cùng với GS Lê
Văm Thiêm, được sự ủng hộ của GS Tạ Quang Bửu, Ông đã thúc đẩy sự ra đời của hệ
thống trường chuyên. Nhờ đó mà Toán học Việt Nam có nhiều tài năng nổi danh.
Trong số đó có GS Ngô Bảo Châu với giải thưởng Fields danh giá mà nhiều thập kỷ
nữa may ra mới tái xuất hiện.
Đừng nói rằng
các nước khác không có trường chuyên. Bởi vì họ đã cho học tự chọn ngay từ bậc
PTCS, với các thầy giáo giỏi riêng, khắp mọi nơi trên cả nước. Đó chính là trường
chuyên của họ. Họ làm được như vậy là bởi vì họ giàu có, và phát triển.
Ở thời đại
ganh đua toàn cầu, không phân ban chuyên môn sớm, không phát hiện năng khiếu để
đào tạo từ bé thì sẽ thua toàn diện. Không có đào tạo năng khiếu thì không có
Tiger Woods. Không có học viện bóng đá Hoàng Anh Gia Lai thì không có lớp cầu
thủ Công Phượng sáng giá như hiện nay. Phát hiện năng khiếu, thiên hướng, học với
thầy giỏi từ sớm - là con đường nuôi dưỡng tài năng mà nhân loại đã đi và sẽ
còn mãi đi.
V. GAN GÓC
PHẢN BIỆN “ẢO TƯỞNG CỘNG SẢN”
Thực ra,
ông Phan Diễn dùng cụm từ “Kiêu ngạo cộng sản” chưa phản ánh đúng hết bản chất
của hiện tượng. “Ảo tưởng cộng sản” mới là cụm từ sát thực hơn.
Sau năm
1975 TBT Lê Duẩn rất tâm đắc với “ Quyền làm chủ tập thể” của ông. TBT Lê Duẩn
hầu như đi đâu cũng nói về “ Quyền làm chủ tập thể” như là một đóng góp lý luận
mới.
Trong một
khát vọng đưa đất nước vượt qua nghèo khó để bắt kịp với các nước giàu, TBT Lê
Duẩn đã triệu tập một số nhà khoa học đầu ngành tại Đồ Sơn vào 7/1979 để lắng
nghe ý kiến, trong đó có GS Hoàng Tụy và GS Phan Đình Diệu. Một cách tế nhị, GS
Hoàng Tụy và GS Phan Đình Diệu đã đề nghị TBT Lê Duẩn giải thích về “ Quyền làm
chủ tập thể” vì các nhà khoa học chưa rõ. Và nhân đó gửi thông điệp đến TBT Lê
Duẩn rằng “ Quyền làm chủ tập thể” không phải là học thuyết, và không có giá trị
về lý luận và thực tiễn.
Quyền lực của
TBT Lê Duẩn lúc đó vô cùng lớn, “ Kiêu hãnh cộng sản” rất lớn, Và “ Ảo tưởng cộng
sản” còn lớn hơn. Gạch bỏ điều tâm huyết nhiều năm của người quyền lực nhất nước
khó mà tránh khỏi thịnh nộ.
Nhưng Nhân
cách lớn là biết thừa nhận sai mà thay đổi. Khác xa với tiểu nhân bảo thủ giáo
điều, thấy sai còn chỗi cãi và nhất quyết không đổi thay. TBT Lê Duẩn chấp nhận
sự thật, và từ đó không nhắc về “ Quyền làm chủ tập thể” nữa.
Ngược lại,
TBT Lê Duẩn hỏi các nhà khoa học về Định Công, vì sao không nhân rộng ra được.
GS Hoàng Tụy và các nhà khoa học khác đã nêu ra lý do sự thất bại của mô hình Định
Công. Rằng đó không phải là thuận theo quy luật, mà do chính quyền dồn tiền của
mà xây nên mô hình giả tạo. Mô hình Định Công từ đó cũng bị xóa bỏ.
Tiếc là sự
ra đi của Phó Chủ tịch nước Nguyễn Lương Bằng đã buộc TBT Lê Duẩn phải ngay lập
tức trở về Hà Nội. Và không còn dịp để TBT nghe trực tiếp những lời chân thành
của các nhà khoa học mà thay đổi sớm hơn. Nhưng những gì mà TBT Lê Duẩn đã tiếp
nhận là “có sự thay đổi tích cực lớn” - như lời TT Phạm Văn Đồng đã điện thoại
cho GS Hoàng Tụy ngay sau đó.
GS Hoàng Tụy
không chỉ một lần phản biện lại “ Ảo tưởng cộng sản”. Trong số đó là nói về “Sở
hữu đất đai toàn dân” đã hoàn toàn không phù hợp nữa; Và phải cắt bỏ cái đuôi
“Định hướng XHCN” khỏi “ Kinh tế thị trường” (Góp ý Dự thảo Sửa đổi Hiến Pháp
1992). Một cách dứt khoát rõ ràng, GS Hoàng Tụy khẳng định “Quyền con người,
quyền công dân là những quyền đương nhiên phải hiến định minh bạch, và triệt để
tôn trọng, thì mới có thể có xã hội dân sự phát triển”.
Tiếc thay,
những góp ý trí tuệ và chân thành của GS Hoàng Tụy đã không có những Nhân cách
lớn để nghe. Từ sau TBT Trường Chinh, những người đứng đầu nhà nước nối đuôi
nhau bảo thủ.
VI. KHÁT
KHAO CHẤN HƯNG GIÁO DỤC
Vào những
năm cuối đời, GS Hoàng Tụy dồn tâm huyết cho Chấn hưng Giáo dục. Không biết bao
nhiêu lần GS Hoàng Tụy đã nói về Giáo dục, với lãnh đạo Chính Phủ, với các Bộ trưởng
Bộ GD&ĐT, với truyền thông và với cộng đồng. Trong số đó, “ Kiến nghị của Hội
thảo về Chấn hưng, Cải cách, Hiện đại hóa Giáo dục” năm 2004 vẫn còn là minh chứng
đau đáu.
Viết đến
đây, lại nhớ 64 năm trước (1955) Thầy giáo Hoàng Tụy đã viết giáo trình toán phổ
thông mà không có một xu thù lao, khác xa với đòi hỏi nhiều trăm tỷ đồng của thời
nay. Từ đó mà thấy sự khác biệt một trời một vực về nhân cách giữa hai thời đại.
VII. KHÔNG
NGỪNG HY VỌNG VÀO MỘT TƯƠNG LAI TƯƠI SÁNG CHO ĐẤT NƯỚC
Người xưa
nói “ Con chim sắp chết tiếng kêu bi thương, con người sắp chết thì lời nói phải”.
Hơn một
tháng trước lúc rời cõi tạm, trong lời gửi gắm cuối cùng vào ngày 07/6/2019 cho
các đồng nghiệp và hậu thế, GS Hoàng Tụy bộc bạch:
“Hồi trẻ
tôi tưởng đến buổi này là nước nhà hoàn toàn độc lập, nhân dân hạnh phúc, thế
mà hóa ra vẫn khó khăn quá chừng.
Nhưng khó mấy
thì các bạn vẫn phải làm được.
Cho nên tôi
vẫn không thất vọng, vẫn hy vọng vào một tương lai tươi sáng cho đất nước”.
Vâng. Kính
thưa Hương hồn Giáo sư Hoàng Tụy:
Tương lai
tươi sáng sẽ đến với đất nước chúng ta. Hàng chục triệu người Việt Nam sẽ bước
tiếp trên con đường đã cùng Giáo Sư lựa chọn, đi tới đích cuối cùng mà Giáo Sư
mong muốn.
Nguyen Ngoc
Chu