Ảnh: GS Howard Gardner (S. 1943) cha đẻ của Lý thuyết đa trí tuệ (Theory of multiple intelligences).
1. Ở trong trường phổ
thông toán và văn hai môn học được chú trọng nhất. Lý do là năng lực logic toán
và ngôn ngữ được xem là hai loại trí thông minh nền tảng. Những học sinh giỏi
về toán và ngôn ngữ thường là những người thành công nhất trong học tập và thực
hiện tốt các bài kiểm tra năng lực, IQ và SAT. Thành tích học tập thường giúp
họ được nhận vào các trường đại học và cao đẳng danh tiếng. Tuy nhiên, có
nghiên cứu cho thấy có tới một phần ba trong số những người thành công sau khi
rời khỏi trường học là những người có chỉ số IQ thấp. Điều này chứng tỏ các bài
kiểm tra năng lực và IQ, vốn dựa chủ yếu vào trí thông minh toán học và ngôn
ngữ, chỉ đánh giá được “năng khiếu đi học”, mà không chỉ ra được mức độ thành
công của mỗi người sau đó.
2. Lý thuyết đa trí
tuệ được TS. Howard Gardner, giáo sư về giáo dục tại Đại học Harvard
đề xuất năm 1983. Lý thuyết này cho rằng cách đo đạc trí thông minh
của con người căn cứ trên chỉ số IQ là một phương pháp hạn chế và
việc dạy học hiện nay đang quá thiên về từ ngữ và các con số, mà đã để lãng phí
những tài năng và năng khiếu bẩm sinh khác của học sinh. Theo Gardner, có tám
loại hình thông minh khác biệt và độc lập với nhau trong một con người. Ngoài
trí thông minh ngôn ngữ và trí thông minh logic toán, sáu loại hình thông minh
khác là:
# Trí thông minh về
không gian: Liên quan đến việc suy nghĩ bằng hình ảnh, hình tượng. Những
người có trí thông minh này thường thành công trong lĩnh vực nghệ
thuật như kiến trúc, hội họa, điêu khắc, địa chất, vật lý thiên văn…
# Trí thông minh cơ
thể: Đây là loại trí thông minh liên quan tới vận động của thân thể,
thường có ở những vận động viên thể thao, nghệ sĩ múa, những người
làm nghề thủ công, bác sĩ phẫu thuật …
# Trí thông minh âm
nhạc: Lọai trí thông minh này thể hiện ở khả năng nghe nhạc, ghi nhớ
nhanh giai điệu, sáng tạo ra các bản nhạc…
# Trí thông minh nội
tâm: Thể hiện ở khả năng khám phá chiều sâu của bản thân, tính tự
giác, kỷ luật…
# Trí thông minh
tương tác cá nhân: Những người có năng lực quan hệ với mọi người,
nắm bắt được suy nghĩ của người khác, giỏi hợp tác, môi giới, lãnh
đạo...
# Trí thông minh về tự
nhiên: Những người có khả năng tận hưởng thời gian ở trong thiên nhiên, xuất
sắc trong vấn đề liên quan đến tự nhiên, có kỹ năng sinh tồn ngoài trời tuyệt
vời...
Trong lý thuyết của
mình, Gardner đã thiết lập được các tiêu chí đặc trưng cho mỗi loại trí thông
minh. Ngoài ra, bằng chứng thể chất của các loại trí thông minh này
là khi có một tổn thương nào đó trong não thì một loại trí thông
minh tương ứng bị ảnh hưởng nặng nề, trong khi những loại trí thông
minh khác vẫn tồn tại.
3. Lý thuyết của
Gardner cho rằng các loại trí thông minh không loại trừ lẫn nhau, nhưng đối với
mỗi người cấp độ của mỗi loại là khác nhau. Rất hiếm người đạt được mức độ
thông minh cao ở cả sáu hoặc bảy loại trí thông minh. Benjamin Franklin có thể
xem là một ngoại lệ như vậy khi ông đồng thời là nhà khoa học, nhà văn, triết
gia, nhà hoạt động chính trị, nhà ngoại giao, thợ in, nhà quản lý, nhà phát
minh hàng đầu. Nàng Kiều của cụ Nguyễn Du nổi bật ở trí thông minh ngôn ngữ, âm
nhạc và nội tâm. Thông thường mỗi người có vài loại trí thông minh nổi trội hay
còn gọi là sở trường, vài loại khác trung bình và còn lại có thể dưới trung
bình (sở đoản). Do vậy, nếu bạn không đạt được điểm cao khi đi học thì đó không
phải là tai họa, vì trường học như đã nói ở trên, chỉ đánh giá một cách tương
đối về hai loại trí thông minh logic toán và ngôn ngữ. Đành rằng đỗ đạt vào
trường tốt mở ra khả năng thành công lớn hơn trong tương lai, nhưng nó cũng có
thể đạt được bằng nhiều con đường khác. Chẳng hạn, nếu nổi trội về tương tác cá
nhân, bạn vẫn có thể phát triển và tỏa sáng trong các lĩnh vực như quản lý nhân
sự, tổ chức sự kiện, bán hàng, maketing, người môi giới, người phụ trách các
đoàn thể v.v.
4. Ba phương diện quan
trọng nhất của nghề nghiệp, theo mình là, kiếm sống, thể hiện năng lực của bản
thân và đóng góp cho cộng đồng. Cả ba mặt này không tách rời nhau và đều liên
quan chặt chẽ đến sở trường của bạn. “Thông minh vốn sẵn tính trời”, mỗi người
trong chúng ta đều được Thượng đế ban tặng cho một vài loại trí thông minh nào
đó, và nhiệm vụ của mỗi người là nhận diện chúng, bồi dưỡng vun đắp và làm điều
hữu ích với trí thông minh được ban tặng đó. Nhưng làm thế nào để phát hiện ra
sở trường của mình? Có nhiều cuốn sách, bài báo, cũng như các tổ chức nghiên
cứu về vấn đề này. Kinh nghiệm của riêng mình cũng như điều mà mình rút ra từ
đây là: khi bạn yêu thích một lĩnh vực nào đó thì thường là bạn có năng lực nổi
trội trong đó. Vì thế hãy nghe theo trực giác, theo bản chất tự nhiên của mình.
Còn đôi khi cũng cần phải thử mới biết được sở trường của mình là gì, đâu là
công việc phù hợp nhất đối với mình. Và quả là một sai lầm lớn nếu như người ta
không kiếm sống bằng những việc mà họ thích làm. Điều này chẳng khác nào kết
hôn với người mà mình không yêu. Còn nếu chúng ta lựa chọn được một công việc
mà mình yêu thích và có sở trường thì tự khắc sự nghiệp, tiền tài sẽ tự tìm
đến. Theo cách như vậy, chúng ta cũng đóng góp được nhiều nhất cho xã hội và
cộng đồng.
5. Nhân dịp Tết đến
xuân về chúc các bạn trẻ chọn được cho mình một công việc mà mình có thể làm
được tốt nhất. Chúc các bạn đã qua thời tuổi trẻ phát hiện ra những năng lực
còn ẩn giấu của mình để làm cho cuộc sống thêm phong phú và trọn vẹn.