Lý thuyết đa trí tuệ và lựa chọn nghề nghiệp

 

Ảnh: GS Howard Gardner (S. 1943) cha đẻ của Lý thuyết đa trí tuệ (Theory of multiple intelligences).

1. Ở trong trường phổ thông toán và văn hai môn học được chú trọng nhất. Lý do là năng lực logic toán và ngôn ngữ được xem là hai loại trí thông minh nền tảng. Những học sinh giỏi về toán và ngôn ngữ thường là những người thành công nhất trong học tập và thực hiện tốt các bài kiểm tra năng lực, IQ và SAT. Thành tích học tập thường giúp họ được nhận vào các trường đại học và cao đẳng danh tiếng. Tuy nhiên, có nghiên cứu cho thấy có tới một phần ba trong số những người thành công sau khi rời khỏi trường học là những người có chỉ số IQ thấp. Điều này chứng tỏ các bài kiểm tra năng lực và IQ, vốn dựa chủ yếu vào trí thông minh toán học và ngôn ngữ, chỉ đánh giá được “năng khiếu đi học”, mà không chỉ ra được mức độ thành công của mỗi người sau đó.

2. Lý thuyết đa trí tuệ được TS. Howard Gardner, giáo sư về giáo dục tại Đại học Harvard đề xuất năm 1983. Lý thuyết này cho rằng cách đo đạc trí thông minh của con người căn cứ trên chỉ số IQ là một phương pháp hạn chế và việc dạy học hiện nay đang quá thiên về từ ngữ và các con số, mà đã để lãng phí những tài năng và năng khiếu bẩm sinh khác của học sinh. Theo Gardner, có tám loại hình thông minh khác biệt và độc lập với nhau trong một con người. Ngoài trí thông minh ngôn ngữ và trí thông minh logic toán, sáu loại hình thông minh khác là:

# Trí thông minh về không gian: Liên quan đến việc suy nghĩ bằng hình ảnh, hình tượng. Những người có trí thông minh này thường thành công trong lĩnh vực nghệ thuật như kiến trúc, hội họa, điêu khắc, địa chất, vật lý thiên văn…

# Trí thông minh cơ thể: Đây là loại trí thông minh liên quan tới vận động của thân thể, thường có ở những vận động viên thể thao, nghệ sĩ múa, những người làm nghề thủ công, bác sĩ phẫu thuật …

# Trí thông minh âm nhạc: Lọai trí thông minh này thể hiện ở khả năng nghe nhạc, ghi nhớ nhanh giai điệu, sáng tạo ra các bản nhạc…

# Trí thông minh nội tâm: Thể hiện ở khả năng khám phá chiều sâu của bản thân, tính tự giác, kỷ luật…

# Trí thông minh tương tác cá nhân: Những người có năng lực quan hệ với mọi người, nắm bắt được suy nghĩ của người khác, giỏi hợp tác, môi giới, lãnh đạo...

# Trí thông minh về tự nhiên: Những người có khả năng tận hưởng thời gian ở trong thiên nhiên, xuất sắc trong vấn đề liên quan đến tự nhiên, có kỹ năng sinh tồn ngoài trời tuyệt vời...

Trong lý thuyết của mình, Gardner đã thiết lập được các tiêu chí đặc trưng cho mỗi loại trí thông minh. Ngoài ra, bằng chứng thể chất của các loại trí thông minh này là khi có một tổn thương nào đó trong não thì một loại trí thông minh tương ứng bị ảnh hưởng nặng nề, trong khi những loại trí thông minh khác vẫn tồn tại.

3. Lý thuyết của Gardner cho rằng các loại trí thông minh không loại trừ lẫn nhau, nhưng đối với mỗi người cấp độ của mỗi loại là khác nhau. Rất hiếm người đạt được mức độ thông minh cao ở cả sáu hoặc bảy loại trí thông minh. Benjamin Franklin có thể xem là một ngoại lệ như vậy khi ông đồng thời là nhà khoa học, nhà văn, triết gia, nhà hoạt động chính trị, nhà ngoại giao, thợ in, nhà quản lý, nhà phát minh hàng đầu. Nàng Kiều của cụ Nguyễn Du nổi bật ở trí thông minh ngôn ngữ, âm nhạc và nội tâm. Thông thường mỗi người có vài loại trí thông minh nổi trội hay còn gọi là sở trường, vài loại khác trung bình và còn lại có thể dưới trung bình (sở đoản). Do vậy, nếu bạn không đạt được điểm cao khi đi học thì đó không phải là tai họa, vì trường học như đã nói ở trên, chỉ đánh giá một cách tương đối về hai loại trí thông minh logic toán và ngôn ngữ. Đành rằng đỗ đạt vào trường tốt mở ra khả năng thành công lớn hơn trong tương lai, nhưng nó cũng có thể đạt được bằng nhiều con đường khác. Chẳng hạn, nếu nổi trội về tương tác cá nhân, bạn vẫn có thể phát triển và tỏa sáng trong các lĩnh vực như quản lý nhân sự, tổ chức sự kiện, bán hàng, maketing, người môi giới, người phụ trách các đoàn thể v.v.

4. Ba phương diện quan trọng nhất của nghề nghiệp, theo mình là, kiếm sống, thể hiện năng lực của bản thân và đóng góp cho cộng đồng. Cả ba mặt này không tách rời nhau và đều liên quan chặt chẽ đến sở trường của bạn. “Thông minh vốn sẵn tính trời”, mỗi người trong chúng ta đều được Thượng đế ban tặng cho một vài loại trí thông minh nào đó, và nhiệm vụ của mỗi người là nhận diện chúng, bồi dưỡng vun đắp và làm điều hữu ích với trí thông minh được ban tặng đó. Nhưng làm thế nào để phát hiện ra sở trường của mình? Có nhiều cuốn sách, bài báo, cũng như các tổ chức nghiên cứu về vấn đề này. Kinh nghiệm của riêng mình cũng như điều mà mình rút ra từ đây là: khi bạn yêu thích một lĩnh vực nào đó thì thường là bạn có năng lực nổi trội trong đó. Vì thế hãy nghe theo trực giác, theo bản chất tự nhiên của mình. Còn đôi khi cũng cần phải thử mới biết được sở trường của mình là gì, đâu là công việc phù hợp nhất đối với mình. Và quả là một sai lầm lớn nếu như người ta không kiếm sống bằng những việc mà họ thích làm. Điều này chẳng khác nào kết hôn với người mà mình không yêu. Còn nếu chúng ta lựa chọn được một công việc mà mình yêu thích và có sở trường thì tự khắc sự nghiệp, tiền tài sẽ tự tìm đến. Theo cách như vậy, chúng ta cũng đóng góp được nhiều nhất cho xã hội và cộng đồng.

5. Nhân dịp Tết đến xuân về chúc các bạn trẻ chọn được cho mình một công việc mà mình có thể làm được tốt nhất. Chúc các bạn đã qua thời tuổi trẻ phát hiện ra những năng lực còn ẩn giấu của mình để làm cho cuộc sống thêm phong phú và trọn vẹn.