QUẢNG NGÃI VẪN CÒN

Dân gian có câu vè gắn với 4 tỉnh nối tiếp nhau trải dài ven biển Trung Trung Bộ, từ đèo Hải Vân đến đèo Cả: Nam- Ngãi- Bình- Phú:

Quảng Nam hay cãi

Quảng Ngãi hay lo

Bình Định nằm co

Phú Yên hốt hết.

Bà con ám chỉ những đặc điểm gì, đúng sai thế nào ứ rõ, chỉ biết rằng câu vè này đã lan truyền dai dẳng suốt mấy trăm năm, chắc là có lý do. Nay nghe đồn, sau khi sáp nhập tỉnh thì Quảng Nam, Bình Định, Phú Yên mất tên, riêng Quảng Ngãi là còn. Đã thế, thành phố Quảng Ngãi cũng được lấy làm thủ phủ của tỉnh mới. Rõ là được cả chì lẫn chài. Híc!

Quảng Ngãi có gì mà gớm thế?

Chuyện rằng, năm 1403 vua Hồ Quý Ly mở mang bờ cõi đến sông Trà Khúc, lập ra 4 châu Thăng, Hoa, Tư, Nghĩa. Rồi nhà Hồ suy vong, người Chiêm lấy lại. Năm 1471 vua Lê Thánh Tông mở cõi phăng phăng, thành lập thừa tuyên Quảng Nam trải từ đèo Hải Vân đến đèo Cù Mông. Năm 1602 chúa Nguyễn gọi là dinh Quảng Nam và đổi phủ Tư Nghĩa ra phủ Quảng Nghĩa (Ngãi).

Danh xưng Quảng Nghĩa (Ngãi) xuất hiện từ đây, năm 1602.

Năm 1776 nhà Tây Sơn đổi phủ Quảng Nghĩa ra phủ Hòa Nghĩa. Năm 1803 vua Gia Long trả phủ Hòa Nghĩa về tên cũ. Năm 1832 vua Minh Mạng thành lập tỉnh Quảng Ngãi. Sau CMT8-1945, chính quyền Việt Minh đổi tỉnh Quảng Ngãi thành tỉnh Lê Trung Đình. Năm 1955 chính thể VNCH gọi lại là tỉnh Quảng Ngãi.

Cuối năm 1975 Quảng Ngãi “khắc nhập” với Bình Định thành tỉnh Nghĩa Bình, thị xã Quảng Ngãi hợp nhất với huyện Tư Nghĩa thành thị xã Quảng Nghĩa, nghe cứ loạn cào cào! Từ giữa năm 1989 thì “khắc xuất” như cũ đến bi chừ.

Ủa, Quảng Ngãi hay Quảng Nghĩa?

Hán tự là 廣 義, trong đó Quảng 廣 là rộng lớn, Nghĩa 義 là nghĩa khí, Quảng Nghĩa là “nghĩa khí rộng lớn”. Cớ làm sao Nghĩa biến ra Ngãi? Là do biến âm theo phương ngữ. Dân ta từ ngoài Bắc vô đây lập nghiệp, bị nhiễm giọng người Chăm bản địa, phát âm méo mó hết cả. Thế là Nghĩa trại thành Ngữa, rồi Ngỡ, cuối cùng là Ngỡi. Người ta đọc Ngỡi mà ứ biết phải viết thế nào, tức mình viết béng là Ngãi. Tương tự, huyện Bình Sơn có cái vịnh Vũng Quýt, nói trại thế quái nào mà thành Dung Quất.

Quảng Ngãi có gì?

Có đủ thứ. Lủ khủ danh lam thắng cảnh như núi Ấn sông Trà sơn thuỷ hữu tình; bãi biển Sa Huỳnh cát vàng muối trắng; đảo Lý Sơn tỏi thơm cảnh đẹp, Thác Trắng Minh Long vừa trong vừa mát. Lúc nhúc món ngon như cá bống sông Trà, cúm núm Sa Huỳnh, nhum Châu Me chưa nghe đã thèm. Bát ngát di tích lịch sử như Thành cổ Châu Sa, Chùa Hang Lý Sơn, Di tích Đặng Thùy Trâm, Làng cổ Thiên Xuân, Thành cổ Quảng Ngãi, Khu di tích Mỹ Lai (Sơn Mỹ). Vân vân và mây mây.

Quảng Ngãi có ai?

Trước hết là có vua. Chủ tịch nước Trần Đức Lương quê Đức Phổ. Quý tử nhà ông là quan Nhất phẩm triều đình Trần Tuấn Anh, tự nguyện hưu non hạ cánh an toàn. Có quan tể tướng Phạm Văn Đồng quê Mộ Đức, là thủ tướng tại vị lâu vô địch: 32 năm (1955-1987). Có 2 quan Nhất phẩm khóa 7 Đỗ Quang Thắng quê Đức Phổ và Ng.Hòa Bình khóa 13 quê Nghĩa Hành.

Mở sử triều Nguyễn thấy có Khai quốc công thần Lê Văn Duyệt quê Mộ Đức. Là Tả tướng quân, ông và Hữu tướng quân Ng.Văn Thành là 2 cận thần của chúa Nguyễn Ánh. Ông có công to sau 2 lần giữ chức Tổng trấn Gia Định, được dân thờ như thành hoàng. Kế đến là Trương Định quê Sơn Tịnh. Dân suy tôn ai thì gắn cho người đó chữ Công, thế là thành Trương Công Định, kiểu như gọi Quang Vân Trường là Quan Công í mà.

Văn hóa nghệ thuật có thi sĩ Bích Khê quê Sơn Tịnh, thi sĩ Tế Hanh quê Bình Sơn cùng em ruột là nhạc sĩ Thế Bảo, nghệ sĩ điện ảnh Trà Giang sinh tại TP Quảng Ngãi, nhạc sĩ Trương Quang Lục (Sơn Tịnh), nhạc sĩ “chim sáo ngày xưa” Nhất Sinh (TP Quảng Ngãi), v.v.

Quảng Ngãi rất chi là nhiều tướng lĩnh. Riêng huyện Sơn Tịnh, chỉ tính trong 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ (1945-1975) đã phát sinh 13 vị tướng, đó là thượng tướng Trần Văn Trà (xã Tịnh Long); các trung tướng Ng.Chánh (Tịnh Hà), Ng.Đôn (Tịnh Bình), Trần Quý Hai (Tịnh Châu), Phạm Kiệt (Tịnh Minh), Phạm Nam Tào (Tịnh Minh), Võ Thứ (Tịnh Hà); các thiếu tướng Võ Bẩm (Tịnh Khê), Châu Khải Địch (Tịnh Hà), Lê Trung Ngôn (Tịnh Ấn), Phạm Quang Tiệp (Tịnh Sơn), Huỳnh Kim, Phạm Luận (Tịnh Minh).

Đại thể, Quảng Ngãi rất chi là xứng đáng. Mệt quá, tàm tạm thế thôi. Tui đến rồi nên tui biết. Hê hê hê!
ST: Có Hưởng