QUY NHƠN HƠN BÌNH ĐỊNH

Thứ nhất là già hơn: danh xưng Quy Nhơn (Quy Nhân) xuất hiện trước danh xưng Bình Định 197 năm (1602-1799). Thứ nhì là nhiều món hơn: biển xanh cát trắng, cảng nước sâu, hải đăng lấp loáng, đầm phá bao la, cầu Thị Nại dài thoòng, núi Vũng Chua có radar hiện đại, bán đảo Phương Mai có ông Trần Hưng Đạo uy nghi, vân vân và mây mây.

Chả thế mà nghe đồn, nếu sáp nhập tỉnh thì Bình Định mất tên, nhưng Quy Nhơn vẫn cứ là thủ phủ.

Chuyện rằng, năm 1471 vua Lê Thánh Tông mở mang bờ cõi, thành lập thừa tuyên Quảng Nam gồm 3 huyện Bồng Sơn, Phù Ly và Tuy Viễn trải từ đèo Hải Vân đến đèo Cù Mông. Một thế kỷ sau, theo kế “Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân” của Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Hoàng vào đây, đổi huyện Bồng Sơn ra phủ Hoài Nhân, mong muốn quy tụ người hiền tài nhân nghĩa. Chả là theo Hán tự thì Hoài là mong, nhớ, nghĩ về; Nhân là nhân ái, tình người mà lị. Từ đó, vùng đất này xuất hiện lủ khủ các địa danh có chữ Nhân: Quy Nhân, Nhân Hội, Nhân Lý, Nhân Hải, Nhân Châu, v.v. Năm 1602 chúa Nguyễn Hoàng đổi phủ Hoài Nhân ra phủ Quy Nhân. Rồi do tật biến âm, người ta đọc là Hoài Nhơn, Quy Nhơn. Có ý kiến cho là do kỵ huý. Sao cũng được!

Như vậy, danh xưng Quy Nhơn (Nhân) xuất hiện trong vũ trụ này từ năm 1602.

Năm 1930 Pháp nâng cấp thị xã Quy Nhơn lên thành phố cấp 3. Sau CMT8-1945, Việt Minh cai quản Quy Nhơn, gọi là thị xã Nguyễn Huệ. Nửa cuối thập niên 1950 chính quyền VNCH đổi là xã Quy Nhơn thuộc quận Tuy Phước. Năm 1970 xã Quy Nhơn nhảy sang quận Nhơn Bình. Năm 1971 xã Quy Nhơn lại trở thành thị xã. Đất nước thống nhất, năm 1976 "khắc nhập" Bình Định với Quảng Ngãi thành tỉnh Nghĩa Bình, lấy thị xã Quy Nhơn làm tỉnh lị. Năm 1986 thị xã Quy Nhơn được lên thành phố, năm 1998 lên đô thị loại 2, năm 2010 lên đô thị loại 1.

Bi chừ nói chuyện Bình Định.

Năm 1471 vua Lê Thánh Tông chiếm kinh đô Đồ Bàn của Chiêm Thành, đốt trụi, san phẳng rồi bỏ hoang. Năm 1773 Nguyễn Nhạc tự xưng hoàng đế, đến đây đóng đô, xây dựng tử tế, gọi là thành Hoàng Đế. Năm 1799 Nguyễn Ánh đích thân chỉ huy đánh chiếm thành, đổi tên là thành Bình Định.

Như vậy, danh xưng Bình Định xuất hiện trong Hệ Mặt trời này từ năm 1799.

Năm 1802 vua Gia Long thống nhất giang sơn, lập ra doanh Bình Định gồm phủ Quy Nhơn và 3 huyện Phù Ly, Tuy Viễn, Bồng Sơn. Đến 1806 doanh Bình Định đổi là trấn Bình Định, lị sở là thành Bình Định. Năm 1814 xây thành Bình Định mới, cách thành cũ 5 km về phía sông Kôn, nay thuộc phường Bình Định, thị xã An Nhơn.

Năm 1979, xã Nhơn Hưng của huyện An Nhơn bị thiến 1 phần khơ khớ để thành lập thị trấn Bình Định. Từ đó tỉnh Bình Định có 1 thị trấn trùng tên, khiến khách vãng lai không khỏi lăn tăn. Năm 2011 thành lập thị xã An Nhơn, thị trấn Bình Định trở thành phường Bình Định. Sắp tới bỏ cấp huyện, thị xã An Nhơn có lẽ bị xoá sổ, chẳng biết phường Bình Định có còn không.

Năm 1816 vua Gia Long dời thủ phủ của trấn Bình Định đến Quy Nhơn. Như vậy, Quy Nhơn trở thành thủ phủ của Bình Định từ năm 1816.

Năm 1832 vua Minh Mạng chia nước ta ra 30 tỉnh và 1 kinh thành, danh xưng “tỉnh Bình Định” chính thức xuất hiện từ đây. Lúc này tỉnh Bình Định có 2 phủ An Nhân (Nhơn), Hoài Nhân (Nhơn) và 5 huyện Bồng Sơn, Phù Mỹ, Phù Cát, Tuy Phúc (Phước), Tuy Viễn.

Bình Định có gì?

Trước hết là có võ:

Ai về Bình Định mà coi

Con gái Bình Định múa roi đi quyền.

Danh lam thắng cảnh thì bát ngát, nhưng khổ nỗi, dồn cả đống vào Quy Nhơn. Còn lại thì huyện Tây Sơn có Bảo tàng Quang Trung, ranh giới 2 huyện Phù Mỹ, Phù Cát có vịnh (hay vũng, đầm) Đề Gi, nước mặn thụt lưỡi mà có tên dân gian là đầm Nước Ngọt:

Mặn chằng nước vũng Đề Gi

Gọi đầm Nước Ngọt lẽ gì hỡi em?

Danh nhân Bình Định thì lủ khủ: vua Quang Trung- Nguyễn Huệ (1753-1792), chí sĩ Tăng Bạt Hổ (1859-1906), anh hùng Ngô Mây (1924-1947) đánh bom cảm tử, bác sĩ Phạm Ngọc Thạch (1909-1968, sinh tại Quy Nhơn), Đào Tấn (1845-1907) ông tổ hát bội (tuồng), Xuân Diệu (1916-1985, sinh tại Quy Nhơn) “ông hoàng thơ tình”, v.v.

Quy Nhơn có gì?

Bát bao la ngát, gõ cả ngày không hết. Bởi thế tui chỉ nói đến cái đỉnh núi Vũng Chua cao nhất Quy Nhơn.

Từ Gành Ráng, nơi có bãi tắm Tiên Sa và mộ Hàn Mặc Tử, lối vào Trại phong Quy Hòa chỉ qua 1 con đèo duy nhất: đèo Quy Hòa. Đến lưng đèo rẽ tay phải là lối lên đỉnh Vũng Chua. Năm 1965 Mỹ đặt hệ thống radar hoành tá tràng, trông như những cánh buồm căng gió giữa lồng lộng mây trời.

Năm 1990 quân đội bàn giao núi Vũng Chua cho Trung tâm Quản lý bay dân dụng VN. Trạm radar mới mọc lên, năm 1994 bắt đầu hoạt động. Cũng năm đó, trường ĐHSP Quy Nhơn đang có lớp Điện tử- Viễn thông do cái lão tui phụ trách, thế là tui đưa sinh viên lên đó tham quan thực tế. Đứng ở độ cao 620 mét so với mặt biển, thấy TP Quy Nhơn như cánh buồm cong cong giữa 3 bề sóng vỗ. Hết sảy! Thế là chụp ảnh.

Hê hê hê!
Sưu tầm: Có Hưởng